Οι μαθησιακές δυσκολίες είναι ένας γενικός όρος που αναφέρεται σε μια ανομοιογενή ομάδα διαταραχών οι οποίες εκδηλώνονται με σημαντικές δυσκολίες στην πρόσκτηση και χρήση ικανοτήτων ακρόασης, ομιλίας, ανάγνωσης, γραφής, συλλογισμού ή μαθηματικών ικανοτήτων.

Οι διαταραχές αυτές είναι εγγενείς στο άτομο και αποδίδονται σε δυσλειτουργία του κεντρικού νευρικού συστήματος και μπορεί να υπάρχουν σε όλη τη διάρκεια της ζωής. Προβλήματα σε συμπεριφορές αυτοελέγχου, κοινωνικής αντίληψης και κοινωνικής αλληλεπίδρασης μπορεί να συνυπάρχουν με τις μαθησιακές δυσκολίες, αλλά δεν συνιστούν από μόνα τους μαθησιακές δυσκολίες.

Αν και οι μαθησιακές δυσκολίες μπορεί να εμφανίζονται μαζί με άλλες καταστάσεις μειονεξίας (πχ. αισθητηριακή βλάβη, νοητική καθυστέρηση, σοβαρή συναισθηματική διαταραχή) ή με εξωτερικές επιδράσεις, όπως οι πολιτισμικές διαφορές, η ανεπαρκής ή ακατάλληλη διδασκαλία, δεν είναι το άμεσο αποτέλεσμα αυτών των καταστάσεων ή επιδράσεων”(Hammill, 1990).

Γενικότερα, ο όρος “Μαθησιακή Δυσκολία” δεν είναι διάγνωση με την ίδια έννοια, όπως θα λέγαμε “ανεμοβλογιά” ή “παραμαγούλες”. Οι δυο αυτές νόσοι υποδηλώνουν μια μοναδική γνωστή αιτία με προβλέψιμο αριθμό συμπτωμάτων. Αντίθετα, Μαθησιακές Δυσκολίες είναι ένας ευρύς όρος, ο οποίος καλύπτει πολλές πιθανές αιτίες, συμπτώματα, θεραπείες και αποτελέσματα.

Μερικοί άνθρωποι μπορεί να έχουν ένα μοναδικό, ξεχωριστό μαθησιακό πρόβλημα, το οποίο επηρεάζει λίγο τη ζωή τους, ενώ άλλοι παρουσιάζουν διάφορες Μαθησιακές Δυσκολίες που αλληλοεπικαλύπτονται. Αυτό συμβαίνει μερικώς, επειδή οι δυσκολίες αυτές μπορούν να παρουσιασθούν με πάρα πολλές μορφές και έτσι είναι δύσκολο να γίνει η διάγνωση ή να εντοπισθούν ακριβώς οι αιτίες.

Κατηγορίες μαθησιακών δυσκολιών

Το εύρος των μαθησιακών δυσκολιών είναι πολυποίκιλο. Μια απλή κατηγοριοποίηση των διάφορων τύπων μαθησιακών δυσκολιών καταλήγει σε τέσσερις βασικές κατηγορίες. Πιο συγκεκριμένα, οι μαθησιακές δυσκολίες χωρίζονται σε:

1. Δυσκολίες λόγου και ομιλίας. Πρόκειται για δυσκολίες στην παραγωγή και κατανόηση του προφορικού λόγου. Τέτοιες μπορεί να αφορούν την παραγωγή ήχων (άρθρωση), τη μετατροπή ιδεών σε λόγο (έκφραση) ή τη κατανόηση των λεγομένων του συνομιλητή.
2. Δυσκολίες γραπτού λόγου. Οι δυσκολίες αυτές μπορεί να αφορούν σε προβλήματα στην αποκωδικοποίηση του γραπτού λόγου, προβλήματα ορθογραφίας και γενικότερα προβλήματα στην παραγωγή γραπτού λόγου. Σε αυτές συμπεριλαμβάνεται και η περισσότερο γνωστή περίπτωση της δυσλεξίας (συχνά αναφέρεται και ως ειδική μαθησιακή δυσκολία).
3. Δυσκολίες μαθηματικού λόγου. Σε αυτή την κατηγορία εμπίπτουν δυσκολίες που στην αναγνώριση αριθμών και μαθηματικών συμβόλων, στην απομνημόνευση της προπαίδειας, στην κατανόηση αφηρημένων μαθηματικών εννοιών και στην επίλυση μαθηματικών προβλημάτων. Όπως και στην περίπτωση της προηγούμενης κατηγορίας (δυσκολίες γραπτού λόγου), πρόκειται για μορφές μαθησιακής δυσκολίας που, για προφανείς μάλλον λόγους, τις περισσότερες φορές ανιχνεύονται μετά την ένταξη του ατόμου στην εκπαιδευτική διαδικασία.
4. Άλλες δυσκολίες. Σε αυτή τη κατηγορία εντάσσονται δυσκολίες οι οποίες επηρεάζουν σαφώς τη διαδικασία της μάθησης και μπορούν να ενταχθούν κάτω από τον όρο “μαθησιακές δυσκολίες”, χωρίς να εμπίπτουν σε μία από τις παραπάνω κατηγορίες. Τέτοιες είναι οι οπτικο-κινητικές διαταραχές.
   H διάγνωση των μαθησιακών δυσκολιών, της ΔΕΠ-Υ, της χαρισματικότητας κλπ. Γίνεται στα ΚΕΔΔΥ (Κέντρα Διαφοροδιάγνωσης Διάγνωσης και Υποστήριξης Ειδικών Εκπαιδευτικών Αναγκών) και σε Ιατροπαιδαγωγικά Κέντρα.

Τι μπορεί να κάνει ο ψυχολόγος

Οι Μαθησιακές Διαταραχές επηρεάζουν όλες τις πτυχές της ζωής ενός παιδιού ή ενός εφήβου. Η πηγή των δυσκολιών που αντιμετωπίζει το άτομο στις δεξιότητες της ανάγνωσης, της γραφής και της κατανόησης των μαθηματικών μπορεί να ενοχοποιηθεί και για άλλα συνοδά προβλήματα, όπως η προβληματική επικοινωνία με τους συνομηλίκους και την οικογένεια, οι χαμηλές επιδόσεις σε σπορ και αθλητικές δραστηριότητες και οι ανεπαρκώς ανεπτυγμένες δεξιότητες αυτοεξυπηρέτησης, όπως το να ντύνεται μόνος του, να κουμπώνει τα ρούχα του, να δένει τα κορδόνια του, να κόβει το φαγητό του κ.ά.

Μέσα σε όλη αυτή την κατάσταση, οι αποτυχίες στο σχολείο έρχονται να επισφραγίσουν την χαμηλή αυτοεικόνα και αυτοσυναίσθημα του ατόμου. Τα παιδιά που αντιμετωπίζουν Μαθησιακές Διαταραχές συχνά αισθάνονται ότι έχουν ελάχιστο ή καθόλου έλεγχο στη ζωή τους, καθώς όλες οι μέχρι τώρα εμπειρίες τους προκαλούσαν μεγάλο άγχος και αισθήματα αποτυχίας, με αποτέλεσμα να μειώνεται σημαντικά τόσο το κίνητρό τους για προσπάθεια όσο και η πεποίθησή τους ότι μπορούν να τα καταφέρουν.

Ως συνέπεια των παραπάνω, συχνά τα παιδιά αυτά κάνουν απεγνωσμένες προσπάθειες να αναπτύξουν το αίσθημα του ελέγχου, αλλά οι προσπάθειες αυτές είναι καταδικασμένες σε αποτυχία, γιατί δοκιμάζουν με λάθος τρόπους να αυξήσουν το αίσθημα ελέγχου. Έτσι, μπορεί να παρουσιάσουν ιδιαίτερα αυξημένα επίπεδα άγχους ή καταθλιπτικής διάθεσης ή ακόμα μπορεί να υιοθετήσουν προβληματικές συμπεριφορές. Ανεξάρτητα από την θεραπευτική προσέγγιση είναι εξέχουσας σημασίας να φροντίσει ο ειδικός, ώστε να υπάρξουν για το παιδί αρκετές ευκαιρίες να βιώσει συναισθήματα ελέγχου, αυτοαξίας, και αυτοαποτελεσματικότητας. Η επίτευξη ενός στόχου θα πρέπει να χωρίζεται σε μικρότερα βήματα και να παρέχεται ενίσχυση για κάθε επίτευγμα του παιδιού. Έτσι, λοιπόν, αναμένεται ότι το κίνητρο για ενασχόληση με το έργο, η εστίαση της προσοχής και η συγκέντρωση θα αυξηθούν, ενώ παράλληλα η διάσπαση της προσοχής και τα αισθήματα αγανάκτησης, άγχους και απογοήτευσης θα μειωθούν σημαντικά.

Από τα παραπάνω γίνεται σαφές πως η ψυχολογική στήριξη του παιδιού ή του εφήβου που έχει Μαθησιακές Διαταραχές κρίνεται απαραίτητη, καθώς η αξιολόγηση μόνο ως προς τις επιδόσεις στην γραφή, την ανάγνωση ή τα μαθηματικά και η αντιμετώπιση των σχετικών δυσκολιών δεν μπορεί να θεωρηθεί επαρκής. Το άτομο που παρουσιάζει μαθησιακές διαταραχές, ιδιαίτερα αν διανύει την παιδική ηλικία ή την εφηβεία, είναι σχεδόν βέβαιο ότι θα κληθεί να αντιμετωπίσει θέματα όπως η αποδιοργάνωση, η χαμηλή αυτοεκτίμηση, η συναισθηματική αστάθεια και οι προβληματικές διαπροσωπικές σχέσεις με ενηλίκους (γονείς και εκπαιδευτικούς), αλλά και συνομηλίκους (φίλους, συμμαθητές).

Είναι σημαντικό, λοιπόν, να διερευνηθούν όλοι οι τομείς αυτοί που σχετίζονται με τις σκέψεις, τις αντιλήψεις, τις προσδοκίες, τα «πιστεύω» και τα συναισθήματα που αναπτύσσουν τα άτομα σε ότι αφορά τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν εξαιτίας της διαταραχής τους. Κανένα ειδικό εκπαιδευτικό πρόγραμμα δεν μπορεί από μόνο του να ανταποκριθεί πλήρως και επαρκώς στις ανάγκες αυτών των παιδιών αν ταυτόχρονα ο ειδικός δεν βρίσκεται κοντά τους και δεν γνωρίζει πώς αισθάνονται, τι είδους σκέψεις διατηρούν για τον εαυτό τους και την αυτοαξία τους, ποιες πεποιθήσεις έχουν για τους σημαντικούς άλλους και πώς βιώνουν τις δυσκολίες τους. Όντας σε επαφή με τις σκέψεις και τα συναισθήματα του παιδιού και γνωρίζοντας τον αντίκτυπο που έχει η διαταραχή στην καθημερινότητά του, ο ειδικός μπορεί να φροντίσει να το διδάξει τεχνικές και δεξιότητες, για να αυξήσει το αίσθημα αυτοεκτίμησης και την αυτοπεποίθησή του, ώστε να ενεργοποιηθεί και να ενισχυθεί το κίνητρο για προσπάθεια και αλλαγή. Παράλληλα, μπορεί να επικεντρωθεί και στην βελτίωση των κοινωνικών δεξιοτήτων του παιδιού, έτσι ώστε να εξαλειφθούν τα προβλήματα αλληλεπίδρασης και κοινωνικής συνδιαλλαγής με τους συνομηλίκους.

Είναι σημαντικό να μην υποτιμηθεί η σημασία της συναισθηματικής κατάστασης του ατόμου και να ανταποκριθεί η θεραπεία και στις ανάγκες για ψυχολογική υποστήριξη, γιατί ειδάλλως η αποτελεσματικότητα οποιασδήποτε άλλης μορφής παρέμβασης θα είναι μάλλον καταδικασμένη σε χαμηλά επίπεδα.

Συμβουλευτική Γονέων

Οι γονείς των παιδιών που έχουν κάποια Μαθησιακή Διαταραχή θα πρέπει να δεχθούν εξειδικευμένη ψυχοθεραπευτική βοήθεια, προκειμένου να επεξεργαστούν όλα τα συναισθήματα που μπορεί να γεννά η ανατροφή ενός παιδιού με αυτές τις δυσκολίες. Συνήθως τέτοια συναισθήματα μπορεί να περιστρέφονται γύρω από την απογοήτευση, το θυμό ή ακόμα και την ενοχή. Το άγχος και το στρες που βιώνουν οι γονείς που βλέπουν το, κατά τα άλλα φυσιολογικό, παιδί τους να υστερεί στην ανάγνωση ή στα μαθηματικά ή στο γραπτό λόγο δεν μπορεί να υποτιμηθεί.

Η συμβουλευτική μπορεί να βοηθήσει τους γονείς αυτούς κατ’ αρχάς να κατανοήσουν την φύση των δυσκολιών που αντιμετωπίζει το παιδί τους, να επεξεργαστούν τα συναισθήματα που βιώνουν αναφορικά με αυτές τις δυσκολίες αλλά και να εκπαιδευτούν σε κάποιες δεξιότητες, οι οποίες θα βοηθήσουν στην καλύτερη επικοινωνία, αλληλεπίδραση και την αποτελεσματικότερη στήριξη του παιδιού τους στην προσπάθεια του να αντιμετωπίσει και ενδεχομένως να τις ξεπεράσει και να ολοκληρώσει την εκπαίδευσή του.

Τέλος, μέσω της συμβουλευτικής οι γονείς θα μάθουν τρόπους με τους οποίους θα μπορέσουν να συνεργαστούν αποτελεσματικά με το σχολείο και τους εκπαιδευτικούς, ώστε να διαμορφώσουν όλοι μαζί ένα περιβάλλον όσο το δυνατό περισσότερο βοηθητικό για το παιδί.