Θυμός και επιθετικότητα στην παιδική – εφηβική ηλικία

Ο θυμός είναι ένα πρωτόγονο συναίσθημα επιβίωσης, τόσο αναγκαίο όσο και το δέρμα που μας προστατεύει. Είναι αποδεκτός όμως; Οι μεγάλοι φαίνεται πώς έχουν δικαίωμα να θυμώνουν, τα παιδιά όμως ;

Ο θυμός εμφανίζεται από τους πρώτους μήνες της ζωής και στα μικρά παιδιά ιδιαίτερα με αυτοκαταστροφική μορφή όπως με το να κρατούν την αναπνοή τους, ενώ αργότερα εμφανίζεται η εχθρική- εκδικητική συμπεριφορά προς τους άλλους. Μορφές επιθετικής συμπεριφοράς είναι οι εκρήξεις οργής, το μίσος, η εχθρότητα, τα πειράγματα, η άσχημη γλώσσα.

Σύμφωνα με την Α. Freud η επιθετικότητα είναι μια φυσιολογική ενστικτώδης λειτουργία, η οποία σε άλλα στάδια ανάπτυξης είναι προς τον ίδιο τον εαυτό και σε άλλα προς τα έξω. Η επιθετικότητα συγκρατείται από την libido, έτσι η παθολογική εμφάνισή της εμφανίζεται όταν το παιδί δεν αναπτύσσεται ομαλά λόγω οικογενειακών συνθηκών όπως εγκατάλειψη και άλλα και η ανάπτυξή του παραμένει στο πρώτο στάδιο, χωρίς την ανάπτυξη της libido που συγκρατεί την επιθετικότητα.

Οι περισσότεροι θεωρητικοί όπως η Klein, o Erikson, η Horney και άλλοι συνδέουν την επιθετικότητα με το οιδιπόδειο αλλά και τον αποθηλασμό από την μητέρα. Ο Adler μίλησε για την κατωτερότητα που έχουμε όλοι μας που σε κάποια παιδιά γίνεται σύμπλεγμα είτε γιατί είτε είναι παρατημένα, είτε γιατί έχουν κάποια μειονεξία, είτε γιατί είναι κακομαθημένα. Σε αυτές τις περιπτώσεις, λόγω μη ανάπτυξης του κοινωνικού αισθήματος, έχουμε σοβαρές μορφές αντικοινωνικής συμπεριφοράς. Οι συμπεριφοριστές κάνουν λόγω για μαθημένη επιθετικότητα ως απάντηση στην αποστέρηση – ματαίωση, στην επιβράβευση  αλλά και μέσω της μίμησης.

Επομένως θα λέγαμε ότι κατά ένα μέρος υπάρχει μια ενστικτώδης βάση, αλλά υπάρχει και η επίδραση του περιβάλλοντος. Από την στιγμή που το βρέφος έχει ανάγκες είναι λογικό η καθυστέρηση ή ματαίωση αυτών να γεννά θυμό. Όμως από την ηλικία των 1,5 ετών περίπου που το βρέφος γίνεται σιγά -σιγά νήπιο και επιδρά με το περιβάλλον, παίρνει πρωτοβουλίες, είναι σε θέση να επιλέγει και να διαμαρτύρεται. Ο θυμός τότε είναι πιο έντονος όταν συναντά την απαγόρευση ή την ματαίωση. Αυτή είναι η ηλικία που μπορεί ο γονέας να αρχίσει να βάζει όρια, να απαγορεύει και να εξηγεί στο παιδί τον λόγο της απαγόρευσης, αλλά και τις συνέπειες κάποιων πράξεων.

Πότε η επιθετικότητα και ο θυμός είναι ένδειξη ανησυχίας;

Η επιθετικότητα και ο θυμός αρχίζουν να μας προβληματίζουν και πλέον να μιλάμε για προβλήματα συμπεριφοράς όταν υπάρχει μεγάλη χρονική διάρκεια των συμπτωμάτων και εφόσον υπάρχουν κάποια από τα κριτήρια ώστε να μιλάμε για διαταραχή.

Διαταραχή της διαγωγής

Βασικό χαρακτηριστικό της διαταραχής αυτής είναι η παραβίαση βασικών δικαιωμάτων των άλλων ή η παραβίαση κοινωνικών κανόνων. Εκδηλώνεται με σωματική βία προς άλλους, χρήση όπλων (πχ. σπασμένο μπουκάλι, μαχαίρι κ.α.), σωματική κακοποίηση – βία σε ανθρώπους ή ζώα, σεξουαλική κακοποίηση, σκόπιμη καταστροφή ξένης περιουσίας, κλοπή ή εξαπάτηση, παραβίαση κανόνων και ορίων γονέων, κοπάνες από το σπίτι και το σχολείο. Τα συμπτώματα εμφανίζονται για τουλάχιστον ένα χρόνο. Η παρουσία ενός μόνο κριτηρίου μπορεί να αποτελεί απλά ένα μεμονωμένο γεγονός.

Εναντιωματική προκλητική διαταραχή

Βασικό χαρακτηριστικό της διαταραχής αυτής είναι ο έντονος αρνητισμός, η εχθρότητα και η εναντίωση τουλάχιστον για έξι μήνες. Εκδηλώνεται με έλλειψη ψυχραιμίας, έριδες με ενηλίκους, άρνηση συμμόρφωσης με τους κανόνες των ενηλίκων, σκόπιμη ενόχληση ανθρώπων, ευερεθιστότητα, εκδικητικότητα, κατηγορία των άλλων για δικά του λάθη.

Είναι σημαντικό να θυμόμαστε ότι ένα μεμονωμένο γεγονός δεν είναι λόγος ανησυχίας. Επίσης συχνά η διαταραχή της διάθεσης στα παιδιά εκδηλώνεται με επιθετικότητα. Έχει σημασία να μην μένουμε τόσο στην συμπεριφορά αλλά στην αιτία που κρύβεται πίσω από αυτήν.

Παρεμβάσεις για την αντιμετώπιση του θυμού και της επιθετικότητας για γονείς αλλά και εκπαιδευτικούς

Κατ’ αρχήν, είναι πολύ σημαντικό να υπάρχει η διάθεση να κατευθύνουμε σωστά το παιδί, όχι να το τιμωρήσουμε. Η συνεχής ενίσχυση της καλής συμπεριφοράς και η αγνόηση, όσο είναι εφικτό της κακής, μπορεί να εξαλείψει την άσχημη συμπεριφορά. Σημαντική είναι και η επαφή με το παιδί. Ένα φιλικό άγγιγμα μπορεί να ενισχύσει θετικά το παιδί και να του δώσει την προσοχή που χρειάζεται. Επίσης, η προσέγγιση μέσω της επαφής, μπορεί να περιορίσει και τη διασπαστική συμπεριφορά του ανήσυχου παιδιού που εκφράζει επιθετικότητα, αφού του δίνει το μη λεκτικό σήμα να προσέξει. Πρέπει επίσης να γίνουμε πρότυπο ταύτισης για το παιδί με τη συμπεριφορά μας, αφού γνωρίζουμε την τεράστια επίδραση των πράξεων των γονέων και των εκπαιδευτικών στα παιδιά. Η θέσπιση ορίων είναι ένας ακόμη αποτελεσματικός τρόπος παρέμβασης, πάντα όμως πρέπει να δίνονται λογικές εξηγήσεις στα παιδιά. Τέλος, η ενίσχυση της λεκτικής έκφρασης των παιδιών και η συζήτηση των προβλημάτων τους, όπως και η λεκτικοποίηση των συναισθημάτων τους, μπορούν να συμβάλλουν θετικά, ώστε τα παιδιά να εκφράζονται λεκτικά, κάτι που συνήθως δεν κάνουν.

Σαν γονείς όμως και ειδικοί πρέπει να ενδιαφερθούμε και να αναζητήσουμε την αιτία, τι θέλει να μας πει το παιδί με μια ακραία συμπεριφορά. Εκτός από το σχολικό και κοινωνικό περιβάλλον (τηλεόραση) που το παιδί βλέπει και υιοθετεί συμπεριφορές, τα προβλήματα στην οικογένεια όπως ο κακός χειρισμός διαζυγίου, η  κακοποίηση, η παραμέληση και άλλα, μπορεί να οδηγήσουν ένα παιδί σε ακραίες συμπεριφορές.

Υπάρχουν ωστόσο καταστάσεις που μπορεί να δημιουργούν έναν δικαιολογημένο θυμό στο παιδί ή σωματική ένταση. Ο θυμός είναι υγιές συναίσθημα που καλό είναι να εκφράζεται με λειτουργικό τρόπο για το παιδί. Ένας υγιής και λειτουργικός τρόπος είναι η σωματική εκτόνωση, η δυνατή φωνή, η δυνατή μουσική, συμπεριφορές που μπορούμε και εμείς ως ενήλικες να χρησιμοποιούμε για την εκτόνωση του θυμού.

Ωστόσο ο θυμός, πέρα από ένα υγιές και σημαντικό συναίσθημα που πρέπει να εκφράζεται με λειτουργικό τρόπο, είναι κάποιες φορές και ένα επιφανειακό συναίσθημα. Πολλές φορές συζητώντας με το παιδί τον λόγο για τον οποίο είναι θυμωμένο, θα διαπιστώσουμε πως είναι θυμωμένο γιατί είναι στεναχωρημένο ή θλιμμένο και αυτό είναι το συναίσθημα που ο ειδικός θα φέρει στην επιφάνεια και με το οποίο θα δουλέψει.

Τέλος, θα ήταν χρήσιμο να αναρωτηθούμε πώς εκφράζουμε εμείς οι μεγάλοι τον θυμό μας τις περισσότερες φορές και αν είμαστε πρότυπα συμπεριφοράς, ώστε να μην ζητάμε τρόπους καλής συμπεριφοράς από τα παιδιά ενώ δε τους εφαρμόζουμε οι ίδιοι.

Θυμός και επιθετικότητα στην παιδική – εφηβική ηλικία φοβίες ανορεξία αναλυτική διαταραχή Ακρόπολη συμβουλευτική συναισθήματα χαμηλή συμπεριφοράς προβλήματα ψυχολόγοι σχέσεις θανάτου ψυχοθεραπείας ψυχολογία γονέων Αθήνα άγχος ψυχοθεραπεία αυτοεκτίμηση ψυχοθεραπευτής διάχυτη νευρική κέντρο ψυχοθεραπεύτρια αναπτυξιακή αυτογνωσία φόβος γνωσιακή κρίσεις δυσκολίες κατάθλιψη βουλιμία ραντεβού μετρό ψυχολόγος φαντασιώσεις κενό συνεδρίες αυτοπραγμάτωση διάσχιση πανικού εγκατάλειψη προσέγγισηΘυμός και επιθετικότητα στην παιδική – εφηβική ηλικία χαμηλή κέντρο αυτοπραγμάτωση συναισθήματα ψυχολόγος Αθήνα κατάθλιψη εγκατάλειψη Ακρόπολη ραντεβού φόβος γνωσιακή αυτοεκτίμηση βουλιμία άγχος συμβουλευτική θανάτου συμπεριφοράς ψυχοθεραπευτής μετρό προσέγγιση δυσκολίες κενό ψυχοθεραπείας διαταραχή ψυχολογία προβλήματα αναλυτική διάσχιση ανορεξία νευρική συνεδρίες πανικού γονέων κρίσεις φοβίες ψυχοθεραπεύτρια ψυχολόγοι ψυχοθεραπεία αναπτυξιακή αυτογνωσία φαντασιώσεις διάχυτη σχέσεις Θυμός και επιθετικότητα στην παιδική – εφηβική ηλικία συμβουλευτική ψυχοθεραπείας ραντεβού θανάτου κατάθλιψη κενό αναπτυξιακή μετρό βουλιμία ψυχολογία ψυχοθεραπεύτρια Αθήνα άγχος εγκατάλειψη διάσχιση ανορεξία φαντασιώσεις νευρική συναισθήματα ψυχοθεραπεία πανικού συμπεριφοράς αναλυτική αυτοεκτίμηση ψυχοθεραπευτής κέντρο συνεδρίες προβλήματα προσέγγιση χαμηλή φόβος Ακρόπολη δυσκολίες ψυχολόγος γονέων κρίσεις διαταραχή αυτοπραγμάτωση αυτογνωσία γνωσιακή φοβίες διάχυτη σχέσεις ψυχολόγοι Θυμός και επιθετικότητα στην παιδική – εφηβική ηλικία κέντρο συναισθήματα ψυχοθεραπευτής Αθήνα εγκατάλειψη ψυχοθεραπεύτρια χαμηλή δυσκολίες θανάτου ψυχολόγος ραντεβού αυτοεκτίμηση μετρό ανορεξία φοβίες νευρική πανικού συμβουλευτική προβλήματα κατάθλιψη διάσχιση γονέων ψυχοθεραπεία φαντασιώσεις συμπεριφοράς διάχυτη αναπτυξιακή κενό προσέγγιση αυτοπραγμάτωση σχέσεις Ακρόπολη άγχος αυτογνωσία φόβος βουλιμία συνεδρίες ψυχολογία αναλυτική ψυχολόγοι γνωσιακή ψυχοθεραπείας διαταραχή κρίσεις Θυμός και επιθετικότητα στην παιδική – εφηβική ηλικία κέντρο ανορεξία γονέων αυτογνωσία εγκατάλειψη προβλήματα κατάθλιψη ψυχοθεραπευτής φόβος ψυχοθεραπείας πανικού διάχυτη αναπτυξιακή γνωσιακή μετρό ψυχοθεραπεία συνεδρίες ραντεβού φοβίες Ακρόπολη ψυχολόγος σχέσεις αναλυτική βουλιμία διαταραχή αυτοεκτίμηση φαντασιώσεις αυτοπραγμάτωση ψυχολογία προσέγγιση δυσκολίες συναισθήματα άγχος θανάτου χαμηλή Αθήνα συμβουλευτική διάσχιση κρίσεις ψυχολόγοι ψυχοθεραπεύτρια κενό συμπεριφοράς νευρική Θυμός και επιθετικότητα στην παιδική – εφηβική ηλικία ψυχολόγοι προβλήματα ψυχοθεραπεύτρια γνωσιακή ψυχοθεραπείας διαταραχή συμπεριφοράς ψυχολόγος αυτογνωσία ραντεβού ψυχοθεραπεία εγκατάλειψη ψυχοθεραπευτής συμβουλευτική αυτοεκτίμηση ψυχολογία κενό φοβίες κατάθλιψη προσέγγιση πανικού χαμηλή δυσκολίες μετρό Ακρόπολη συναισθήματα θανάτου αναπτυξιακή φόβος άγχος φαντασιώσεις ανορεξία κρίσεις διάχυτη αναλυτική διάσχιση Αθήνα αυτοπραγμάτωση σχέσεις βουλιμία κέντρο νευρική συνεδρίες γονέων