Θυμός και επιθετικότητα στην παιδική – εφηβική ηλικία

Ο θυμός είναι ένα πρωτόγονο συναίσθημα επιβίωσης, τόσο αναγκαίο όσο και το δέρμα που μας προστατεύει. Είναι αποδεκτός όμως; Οι μεγάλοι φαίνεται πώς έχουν δικαίωμα να θυμώνουν, τα παιδιά όμως ;

Ο θυμός εμφανίζεται από τους πρώτους μήνες της ζωής και στα μικρά παιδιά ιδιαίτερα με αυτοκαταστροφική μορφή όπως με το να κρατούν την αναπνοή τους, ενώ αργότερα εμφανίζεται η εχθρική- εκδικητική συμπεριφορά προς τους άλλους. Μορφές επιθετικής συμπεριφοράς είναι οι εκρήξεις οργής, το μίσος, η εχθρότητα, τα πειράγματα, η άσχημη γλώσσα.

Σύμφωνα με την Α. Freud η επιθετικότητα είναι μια φυσιολογική ενστικτώδης λειτουργία, η οποία σε άλλα στάδια ανάπτυξης είναι προς τον ίδιο τον εαυτό και σε άλλα προς τα έξω. Η επιθετικότητα συγκρατείται από την libido, έτσι η παθολογική εμφάνισή της εμφανίζεται όταν το παιδί δεν αναπτύσσεται ομαλά λόγω οικογενειακών συνθηκών όπως εγκατάλειψη και άλλα και η ανάπτυξή του παραμένει στο πρώτο στάδιο, χωρίς την ανάπτυξη της libido που συγκρατεί την επιθετικότητα.

Οι περισσότεροι θεωρητικοί όπως η Klein, o Erikson, η Horney και άλλοι συνδέουν την επιθετικότητα με το οιδιπόδειο αλλά και τον αποθηλασμό από την μητέρα. Ο Adler μίλησε για την κατωτερότητα που έχουμε όλοι μας που σε κάποια παιδιά γίνεται σύμπλεγμα είτε γιατί είτε είναι παρατημένα, είτε γιατί έχουν κάποια μειονεξία, είτε γιατί είναι κακομαθημένα. Σε αυτές τις περιπτώσεις, λόγω μη ανάπτυξης του κοινωνικού αισθήματος, έχουμε σοβαρές μορφές αντικοινωνικής συμπεριφοράς. Οι συμπεριφοριστές κάνουν λόγω για μαθημένη επιθετικότητα ως απάντηση στην αποστέρηση – ματαίωση, στην επιβράβευση  αλλά και μέσω της μίμησης.

Επομένως θα λέγαμε ότι κατά ένα μέρος υπάρχει μια ενστικτώδης βάση, αλλά υπάρχει και η επίδραση του περιβάλλοντος. Από την στιγμή που το βρέφος έχει ανάγκες είναι λογικό η καθυστέρηση ή ματαίωση αυτών να γεννά θυμό. Όμως από την ηλικία των 1,5 ετών περίπου που το βρέφος γίνεται σιγά -σιγά νήπιο και επιδρά με το περιβάλλον, παίρνει πρωτοβουλίες, είναι σε θέση να επιλέγει και να διαμαρτύρεται. Ο θυμός τότε είναι πιο έντονος όταν συναντά την απαγόρευση ή την ματαίωση. Αυτή είναι η ηλικία που μπορεί ο γονέας να αρχίσει να βάζει όρια, να απαγορεύει και να εξηγεί στο παιδί τον λόγο της απαγόρευσης, αλλά και τις συνέπειες κάποιων πράξεων.

Πότε η επιθετικότητα και ο θυμός είναι ένδειξη ανησυχίας;

Η επιθετικότητα και ο θυμός αρχίζουν να μας προβληματίζουν και πλέον να μιλάμε για προβλήματα συμπεριφοράς όταν υπάρχει μεγάλη χρονική διάρκεια των συμπτωμάτων και εφόσον υπάρχουν κάποια από τα κριτήρια ώστε να μιλάμε για διαταραχή.

Διαταραχή της διαγωγής

Βασικό χαρακτηριστικό της διαταραχής αυτής είναι η παραβίαση βασικών δικαιωμάτων των άλλων ή η παραβίαση κοινωνικών κανόνων. Εκδηλώνεται με σωματική βία προς άλλους, χρήση όπλων (πχ. σπασμένο μπουκάλι, μαχαίρι κ.α.), σωματική κακοποίηση – βία σε ανθρώπους ή ζώα, σεξουαλική κακοποίηση, σκόπιμη καταστροφή ξένης περιουσίας, κλοπή ή εξαπάτηση, παραβίαση κανόνων και ορίων γονέων, κοπάνες από το σπίτι και το σχολείο. Τα συμπτώματα εμφανίζονται για τουλάχιστον ένα χρόνο. Η παρουσία ενός μόνο κριτηρίου μπορεί να αποτελεί απλά ένα μεμονωμένο γεγονός.

Εναντιωματική προκλητική διαταραχή

Βασικό χαρακτηριστικό της διαταραχής αυτής είναι ο έντονος αρνητισμός, η εχθρότητα και η εναντίωση τουλάχιστον για έξι μήνες. Εκδηλώνεται με έλλειψη ψυχραιμίας, έριδες με ενηλίκους, άρνηση συμμόρφωσης με τους κανόνες των ενηλίκων, σκόπιμη ενόχληση ανθρώπων, ευερεθιστότητα, εκδικητικότητα, κατηγορία των άλλων για δικά του λάθη.

Είναι σημαντικό να θυμόμαστε ότι ένα μεμονωμένο γεγονός δεν είναι λόγος ανησυχίας. Επίσης συχνά η διαταραχή της διάθεσης στα παιδιά εκδηλώνεται με επιθετικότητα. Έχει σημασία να μην μένουμε τόσο στην συμπεριφορά αλλά στην αιτία που κρύβεται πίσω από αυτήν.

Παρεμβάσεις για την αντιμετώπιση του θυμού και της επιθετικότητας για γονείς αλλά και εκπαιδευτικούς

Κατ’ αρχήν, είναι πολύ σημαντικό να υπάρχει η διάθεση να κατευθύνουμε σωστά το παιδί, όχι να το τιμωρήσουμε. Η συνεχής ενίσχυση της καλής συμπεριφοράς και η αγνόηση, όσο είναι εφικτό της κακής, μπορεί να εξαλείψει την άσχημη συμπεριφορά. Σημαντική είναι και η επαφή με το παιδί. Ένα φιλικό άγγιγμα μπορεί να ενισχύσει θετικά το παιδί και να του δώσει την προσοχή που χρειάζεται. Επίσης, η προσέγγιση μέσω της επαφής, μπορεί να περιορίσει και τη διασπαστική συμπεριφορά του ανήσυχου παιδιού που εκφράζει επιθετικότητα, αφού του δίνει το μη λεκτικό σήμα να προσέξει. Πρέπει επίσης να γίνουμε πρότυπο ταύτισης για το παιδί με τη συμπεριφορά μας, αφού γνωρίζουμε την τεράστια επίδραση των πράξεων των γονέων και των εκπαιδευτικών στα παιδιά. Η θέσπιση ορίων είναι ένας ακόμη αποτελεσματικός τρόπος παρέμβασης, πάντα όμως πρέπει να δίνονται λογικές εξηγήσεις στα παιδιά. Τέλος, η ενίσχυση της λεκτικής έκφρασης των παιδιών και η συζήτηση των προβλημάτων τους, όπως και η λεκτικοποίηση των συναισθημάτων τους, μπορούν να συμβάλλουν θετικά, ώστε τα παιδιά να εκφράζονται λεκτικά, κάτι που συνήθως δεν κάνουν.

Σαν γονείς όμως και ειδικοί πρέπει να ενδιαφερθούμε και να αναζητήσουμε την αιτία, τι θέλει να μας πει το παιδί με μια ακραία συμπεριφορά. Εκτός από το σχολικό και κοινωνικό περιβάλλον (τηλεόραση) που το παιδί βλέπει και υιοθετεί συμπεριφορές, τα προβλήματα στην οικογένεια όπως ο κακός χειρισμός διαζυγίου, η  κακοποίηση, η παραμέληση και άλλα, μπορεί να οδηγήσουν ένα παιδί σε ακραίες συμπεριφορές.

Υπάρχουν ωστόσο καταστάσεις που μπορεί να δημιουργούν έναν δικαιολογημένο θυμό στο παιδί ή σωματική ένταση. Ο θυμός είναι υγιές συναίσθημα που καλό είναι να εκφράζεται με λειτουργικό τρόπο για το παιδί. Ένας υγιής και λειτουργικός τρόπος είναι η σωματική εκτόνωση, η δυνατή φωνή, η δυνατή μουσική, συμπεριφορές που μπορούμε και εμείς ως ενήλικες να χρησιμοποιούμε για την εκτόνωση του θυμού.

Ωστόσο ο θυμός, πέρα από ένα υγιές και σημαντικό συναίσθημα που πρέπει να εκφράζεται με λειτουργικό τρόπο, είναι κάποιες φορές και ένα επιφανειακό συναίσθημα. Πολλές φορές συζητώντας με το παιδί τον λόγο για τον οποίο είναι θυμωμένο, θα διαπιστώσουμε πως είναι θυμωμένο γιατί είναι στεναχωρημένο ή θλιμμένο και αυτό είναι το συναίσθημα που ο ειδικός θα φέρει στην επιφάνεια και με το οποίο θα δουλέψει.

Τέλος, θα ήταν χρήσιμο να αναρωτηθούμε πώς εκφράζουμε εμείς οι μεγάλοι τον θυμό μας τις περισσότερες φορές και αν είμαστε πρότυπα συμπεριφοράς, ώστε να μην ζητάμε τρόπους καλής συμπεριφοράς από τα παιδιά ενώ δε τους εφαρμόζουμε οι ίδιοι.

Θυμός και επιθετικότητα στην παιδική – εφηβική ηλικία χαμηλή ψυχοθεραπεύτρια κέντρο συνεδρίες φόβος ψυχολογία φαντασιώσεις συμβουλευτική ραντεβού κενό προσέγγιση κρίσεις δυσκολίες ψυχοθεραπείας συμπεριφοράς ψυχοθεραπεία βουλιμία ψυχολόγος αναπτυξιακή συναισθήματα Ακρόπολη αυτογνωσία αυτοεκτίμηση θανάτου ψυχολόγοι κατάθλιψη διαταραχή ανορεξία εγκατάλειψη μετρό νευρική αναλυτική αυτοπραγμάτωση Αθήνα διάσχιση άγχος προβλήματα ψυχοθεραπευτής γονέων σχέσεις γνωσιακή φοβίες διάχυτη πανικούΘυμός και επιθετικότητα στην παιδική – εφηβική ηλικία άγχος ψυχοθεραπείας Αθήνα συμβουλευτική φαντασιώσεις βουλιμία ψυχοθεραπεύτρια συμπεριφοράς ανορεξία κενό πανικού ψυχοθεραπεία αναπτυξιακή διαταραχή συναισθήματα ψυχολόγος αυτοπραγμάτωση φοβίες προβλήματα δυσκολίες ψυχολόγοι ψυχοθεραπευτής σχέσεις προσέγγιση αναλυτική συνεδρίες νευρική ψυχολογία κέντρο φόβος μετρό θανάτου εγκατάλειψη χαμηλή Ακρόπολη αυτοεκτίμηση διάσχιση κατάθλιψη διάχυτη ραντεβού αυτογνωσία γονέων κρίσεις γνωσιακή Θυμός και επιθετικότητα στην παιδική – εφηβική ηλικία γνωσιακή ραντεβού φαντασιώσεις αναλυτική θανάτου σχέσεις ψυχολόγος φοβίες ανορεξία ψυχοθεραπεία προσέγγιση πανικού ψυχολογία προβλήματα βουλιμία συμπεριφοράς εγκατάλειψη αναπτυξιακή Ακρόπολη δυσκολίες ψυχοθεραπείας διάχυτη αυτογνωσία διάσχιση φόβος αυτοεκτίμηση κενό ψυχοθεραπεύτρια συνεδρίες μετρό αυτοπραγμάτωση κατάθλιψη χαμηλή γονέων συναισθήματα κέντρο νευρική ψυχοθεραπευτής Αθήνα άγχος ψυχολόγοι κρίσεις διαταραχή συμβουλευτική Θυμός και επιθετικότητα στην παιδική – εφηβική ηλικία Ακρόπολη ψυχοθεραπεύτρια ψυχολόγος χαμηλή συνεδρίες αναλυτική μετρό άγχος γονέων φόβος ψυχοθεραπεία αυτοεκτίμηση αυτογνωσία σχέσεις ανορεξία βουλιμία αναπτυξιακή κρίσεις ψυχολογία διάσχιση προσέγγιση δυσκολίες κατάθλιψη ψυχοθεραπείας πανικού ψυχοθεραπευτής ραντεβού φοβίες διαταραχή συναισθήματα αυτοπραγμάτωση διάχυτη ψυχολόγοι συμβουλευτική συμπεριφοράς προβλήματα κενό εγκατάλειψη κέντρο γνωσιακή νευρική φαντασιώσεις θανάτου Αθήνα Θυμός και επιθετικότητα στην παιδική – εφηβική ηλικία κατάθλιψη προσέγγιση διάχυτη ψυχοθεραπείας γνωσιακή φόβος αναλυτική συναισθήματα ανορεξία ψυχοθεραπεύτρια αυτογνωσία συμβουλευτική φαντασιώσεις φοβίες Ακρόπολη σχέσεις αυτοπραγμάτωση βουλιμία δυσκολίες προβλήματα αυτοεκτίμηση κέντρο αναπτυξιακή ψυχολόγος γονέων μετρό ψυχολογία ψυχοθεραπεία συνεδρίες νευρική εγκατάλειψη Αθήνα διάσχιση κρίσεις ραντεβού πανικού συμπεριφοράς χαμηλή διαταραχή άγχος κενό ψυχοθεραπευτής θανάτου ψυχολόγοι Θυμός και επιθετικότητα στην παιδική – εφηβική ηλικία γνωσιακή Αθήνα αναλυτική ψυχολόγος χαμηλή φαντασιώσεις αυτοπραγμάτωση φόβος θανάτου κενό ψυχοθεραπείας ψυχοθεραπεύτρια ψυχολόγοι ραντεβού συμπεριφοράς βουλιμία διάσχιση ψυχοθεραπευτής εγκατάλειψη νευρική φοβίες άγχος κρίσεις συνεδρίες αναπτυξιακή διάχυτη προβλήματα προσέγγιση συμβουλευτική μετρό αυτογνωσία αυτοεκτίμηση πανικού γονέων Ακρόπολη ψυχολογία συναισθήματα ψυχοθεραπεία διαταραχή σχέσεις δυσκολίες ανορεξία κέντρο κατάθλιψη