Θυμός και επιθετικότητα στην παιδική – εφηβική ηλικία

Ο θυμός είναι ένα πρωτόγονο συναίσθημα επιβίωσης, τόσο αναγκαίο όσο και το δέρμα που μας προστατεύει. Είναι αποδεκτός όμως; Οι μεγάλοι φαίνεται πώς έχουν δικαίωμα να θυμώνουν, τα παιδιά όμως ;

Ο θυμός εμφανίζεται από τους πρώτους μήνες της ζωής και στα μικρά παιδιά ιδιαίτερα με αυτοκαταστροφική μορφή όπως με το να κρατούν την αναπνοή τους, ενώ αργότερα εμφανίζεται η εχθρική- εκδικητική συμπεριφορά προς τους άλλους. Μορφές επιθετικής συμπεριφοράς είναι οι εκρήξεις οργής, το μίσος, η εχθρότητα, τα πειράγματα, η άσχημη γλώσσα.

Σύμφωνα με την Α. Freud η επιθετικότητα είναι μια φυσιολογική ενστικτώδης λειτουργία, η οποία σε άλλα στάδια ανάπτυξης είναι προς τον ίδιο τον εαυτό και σε άλλα προς τα έξω. Η επιθετικότητα συγκρατείται από την libido, έτσι η παθολογική εμφάνισή της εμφανίζεται όταν το παιδί δεν αναπτύσσεται ομαλά λόγω οικογενειακών συνθηκών όπως εγκατάλειψη και άλλα και η ανάπτυξή του παραμένει στο πρώτο στάδιο, χωρίς την ανάπτυξη της libido που συγκρατεί την επιθετικότητα.

Οι περισσότεροι θεωρητικοί όπως η Klein, o Erikson, η Horney και άλλοι συνδέουν την επιθετικότητα με το οιδιπόδειο αλλά και τον αποθηλασμό από την μητέρα. Ο Adler μίλησε για την κατωτερότητα που έχουμε όλοι μας που σε κάποια παιδιά γίνεται σύμπλεγμα είτε γιατί είτε είναι παρατημένα, είτε γιατί έχουν κάποια μειονεξία, είτε γιατί είναι κακομαθημένα. Σε αυτές τις περιπτώσεις, λόγω μη ανάπτυξης του κοινωνικού αισθήματος, έχουμε σοβαρές μορφές αντικοινωνικής συμπεριφοράς. Οι συμπεριφοριστές κάνουν λόγω για μαθημένη επιθετικότητα ως απάντηση στην αποστέρηση – ματαίωση, στην επιβράβευση  αλλά και μέσω της μίμησης.

Επομένως θα λέγαμε ότι κατά ένα μέρος υπάρχει μια ενστικτώδης βάση, αλλά υπάρχει και η επίδραση του περιβάλλοντος. Από την στιγμή που το βρέφος έχει ανάγκες είναι λογικό η καθυστέρηση ή ματαίωση αυτών να γεννά θυμό. Όμως από την ηλικία των 1,5 ετών περίπου που το βρέφος γίνεται σιγά -σιγά νήπιο και επιδρά με το περιβάλλον, παίρνει πρωτοβουλίες, είναι σε θέση να επιλέγει και να διαμαρτύρεται. Ο θυμός τότε είναι πιο έντονος όταν συναντά την απαγόρευση ή την ματαίωση. Αυτή είναι η ηλικία που μπορεί ο γονέας να αρχίσει να βάζει όρια, να απαγορεύει και να εξηγεί στο παιδί τον λόγο της απαγόρευσης, αλλά και τις συνέπειες κάποιων πράξεων.

Πότε η επιθετικότητα και ο θυμός είναι ένδειξη ανησυχίας;

Η επιθετικότητα και ο θυμός αρχίζουν να μας προβληματίζουν και πλέον να μιλάμε για προβλήματα συμπεριφοράς όταν υπάρχει μεγάλη χρονική διάρκεια των συμπτωμάτων και εφόσον υπάρχουν κάποια από τα κριτήρια ώστε να μιλάμε για διαταραχή.

Διαταραχή της διαγωγής

Βασικό χαρακτηριστικό της διαταραχής αυτής είναι η παραβίαση βασικών δικαιωμάτων των άλλων ή η παραβίαση κοινωνικών κανόνων. Εκδηλώνεται με σωματική βία προς άλλους, χρήση όπλων (πχ. σπασμένο μπουκάλι, μαχαίρι κ.α.), σωματική κακοποίηση – βία σε ανθρώπους ή ζώα, σεξουαλική κακοποίηση, σκόπιμη καταστροφή ξένης περιουσίας, κλοπή ή εξαπάτηση, παραβίαση κανόνων και ορίων γονέων, κοπάνες από το σπίτι και το σχολείο. Τα συμπτώματα εμφανίζονται για τουλάχιστον ένα χρόνο. Η παρουσία ενός μόνο κριτηρίου μπορεί να αποτελεί απλά ένα μεμονωμένο γεγονός.

Εναντιωματική προκλητική διαταραχή

Βασικό χαρακτηριστικό της διαταραχής αυτής είναι ο έντονος αρνητισμός, η εχθρότητα και η εναντίωση τουλάχιστον για έξι μήνες. Εκδηλώνεται με έλλειψη ψυχραιμίας, έριδες με ενηλίκους, άρνηση συμμόρφωσης με τους κανόνες των ενηλίκων, σκόπιμη ενόχληση ανθρώπων, ευερεθιστότητα, εκδικητικότητα, κατηγορία των άλλων για δικά του λάθη.

Είναι σημαντικό να θυμόμαστε ότι ένα μεμονωμένο γεγονός δεν είναι λόγος ανησυχίας. Επίσης συχνά η διαταραχή της διάθεσης στα παιδιά εκδηλώνεται με επιθετικότητα. Έχει σημασία να μην μένουμε τόσο στην συμπεριφορά αλλά στην αιτία που κρύβεται πίσω από αυτήν.

Παρεμβάσεις για την αντιμετώπιση του θυμού και της επιθετικότητας για γονείς αλλά και εκπαιδευτικούς

Κατ’ αρχήν, είναι πολύ σημαντικό να υπάρχει η διάθεση να κατευθύνουμε σωστά το παιδί, όχι να το τιμωρήσουμε. Η συνεχής ενίσχυση της καλής συμπεριφοράς και η αγνόηση, όσο είναι εφικτό της κακής, μπορεί να εξαλείψει την άσχημη συμπεριφορά. Σημαντική είναι και η επαφή με το παιδί. Ένα φιλικό άγγιγμα μπορεί να ενισχύσει θετικά το παιδί και να του δώσει την προσοχή που χρειάζεται. Επίσης, η προσέγγιση μέσω της επαφής, μπορεί να περιορίσει και τη διασπαστική συμπεριφορά του ανήσυχου παιδιού που εκφράζει επιθετικότητα, αφού του δίνει το μη λεκτικό σήμα να προσέξει. Πρέπει επίσης να γίνουμε πρότυπο ταύτισης για το παιδί με τη συμπεριφορά μας, αφού γνωρίζουμε την τεράστια επίδραση των πράξεων των γονέων και των εκπαιδευτικών στα παιδιά. Η θέσπιση ορίων είναι ένας ακόμη αποτελεσματικός τρόπος παρέμβασης, πάντα όμως πρέπει να δίνονται λογικές εξηγήσεις στα παιδιά. Τέλος, η ενίσχυση της λεκτικής έκφρασης των παιδιών και η συζήτηση των προβλημάτων τους, όπως και η λεκτικοποίηση των συναισθημάτων τους, μπορούν να συμβάλλουν θετικά, ώστε τα παιδιά να εκφράζονται λεκτικά, κάτι που συνήθως δεν κάνουν.

Σαν γονείς όμως και ειδικοί πρέπει να ενδιαφερθούμε και να αναζητήσουμε την αιτία, τι θέλει να μας πει το παιδί με μια ακραία συμπεριφορά. Εκτός από το σχολικό και κοινωνικό περιβάλλον (τηλεόραση) που το παιδί βλέπει και υιοθετεί συμπεριφορές, τα προβλήματα στην οικογένεια όπως ο κακός χειρισμός διαζυγίου, η  κακοποίηση, η παραμέληση και άλλα, μπορεί να οδηγήσουν ένα παιδί σε ακραίες συμπεριφορές.

Υπάρχουν ωστόσο καταστάσεις που μπορεί να δημιουργούν έναν δικαιολογημένο θυμό στο παιδί ή σωματική ένταση. Ο θυμός είναι υγιές συναίσθημα που καλό είναι να εκφράζεται με λειτουργικό τρόπο για το παιδί. Ένας υγιής και λειτουργικός τρόπος είναι η σωματική εκτόνωση, η δυνατή φωνή, η δυνατή μουσική, συμπεριφορές που μπορούμε και εμείς ως ενήλικες να χρησιμοποιούμε για την εκτόνωση του θυμού.

Ωστόσο ο θυμός, πέρα από ένα υγιές και σημαντικό συναίσθημα που πρέπει να εκφράζεται με λειτουργικό τρόπο, είναι κάποιες φορές και ένα επιφανειακό συναίσθημα. Πολλές φορές συζητώντας με το παιδί τον λόγο για τον οποίο είναι θυμωμένο, θα διαπιστώσουμε πως είναι θυμωμένο γιατί είναι στεναχωρημένο ή θλιμμένο και αυτό είναι το συναίσθημα που ο ειδικός θα φέρει στην επιφάνεια και με το οποίο θα δουλέψει.

Τέλος, θα ήταν χρήσιμο να αναρωτηθούμε πώς εκφράζουμε εμείς οι μεγάλοι τον θυμό μας τις περισσότερες φορές και αν είμαστε πρότυπα συμπεριφοράς, ώστε να μην ζητάμε τρόπους καλής συμπεριφοράς από τα παιδιά ενώ δε τους εφαρμόζουμε οι ίδιοι.

Θυμός και επιθετικότητα στην παιδική – εφηβική ηλικία προσέγγιση ψυχολόγοι Ακρόπολη συμβουλευτική διαταραχή ανορεξία κατάθλιψη ψυχοθεραπευτής μετρό αναπτυξιακή αυτογνωσία αυτοεκτίμηση βουλιμία κέντρο ψυχοθεραπεύτρια άγχος πανικού εγκατάλειψη διάχυτη δυσκολίες Αθήνα γονέων ραντεβού προβλήματα φαντασιώσεις διάσχιση νευρική ψυχοθεραπείας κρίσεις θανάτου συμπεριφοράς αυτοπραγμάτωση αναλυτική χαμηλή συνεδρίες φόβος συναισθήματα ψυχοθεραπεία σχέσεις φοβίες γνωσιακή ψυχολογία κενό ψυχολόγοςΘυμός και επιθετικότητα στην παιδική – εφηβική ηλικία αυτοπραγμάτωση ψυχολόγοι ψυχοθεραπείας ψυχολόγος θανάτου προσέγγιση γονέων ανορεξία ψυχολογία πανικού αναλυτική κέντρο αναπτυξιακή συναισθήματα Αθήνα βουλιμία ψυχοθεραπευτής ψυχοθεραπεία συμπεριφοράς φαντασιώσεις κρίσεις σχέσεις Ακρόπολη χαμηλή νευρική ραντεβού κενό διαταραχή αυτογνωσία άγχος φοβίες εγκατάλειψη μετρό συμβουλευτική προβλήματα αυτοεκτίμηση δυσκολίες συνεδρίες διάσχιση φόβος γνωσιακή κατάθλιψη ψυχοθεραπεύτρια διάχυτη Θυμός και επιθετικότητα στην παιδική – εφηβική ηλικία συμβουλευτική προσέγγιση μετρό φαντασιώσεις γνωσιακή Αθήνα φοβίες δυσκολίες αυτογνωσία ψυχοθεραπείας κενό θανάτου χαμηλή αυτοεκτίμηση ανορεξία διάσχιση άγχος φόβος ψυχοθεραπεία σχέσεις ψυχοθεραπεύτρια πανικού συνεδρίες προβλήματα ραντεβού βουλιμία ψυχοθεραπευτής ψυχολογία διάχυτη κατάθλιψη γονέων κρίσεις αναλυτική ψυχολόγος αυτοπραγμάτωση συμπεριφοράς συναισθήματα νευρική διαταραχή ψυχολόγοι εγκατάλειψη Ακρόπολη κέντρο αναπτυξιακή Θυμός και επιθετικότητα στην παιδική – εφηβική ηλικία χαμηλή προσέγγιση σχέσεις διάχυτη κενό ψυχολόγοι βουλιμία διάσχιση προβλήματα συμπεριφοράς αυτογνωσία εγκατάλειψη αναλυτική νευρική μετρό ψυχοθεραπεύτρια αυτοπραγμάτωση ψυχοθεραπεία κέντρο ανορεξία συναισθήματα Αθήνα πανικού φόβος αναπτυξιακή φαντασιώσεις διαταραχή φοβίες δυσκολίες ψυχολόγος ραντεβού αυτοεκτίμηση συμβουλευτική γνωσιακή γονέων κρίσεις ψυχοθεραπευτής Ακρόπολη συνεδρίες θανάτου ψυχολογία ψυχοθεραπείας κατάθλιψη άγχος